5 czerwca minęła 10 rocznica śmierci prof. Andrzej Zastawnego, fizyka, długoletniego pracownika Instytutu Fizyki Politechniki Śląskiej.

Prof. Andrzej Zastawny pojawił się na Politechnice Śląskiej wraz z prof. Włodzimierzem Mościckim w związku ze zmianami organizacyjnymi obejmującymi katedry fizyki, tworzenie Katedry Fizyki Technicznej i nowego kierunku studiów pn. „Fizyka techniczna”. Był to przełom lat 60 i 70 ubiegłego wieku i pierwsza inicjatywa kształcenia na kierunku Fizyka Techniczna w Polsce.

Sam Andrzej Zastawny był absolwentem Wydziału Łączności Politechniki Gdańskiej, kierunku elektronika i specjalności fizyka techniczna. Wraz z prof. Mościckim, dr. Zastawnym i kilkorgiem innych do Gliwic zostało przeniesione wtedy Laboratorium Radiowęglowe (obecnie Gliwickie Laboratorium Radiowęglowe, które jest częścią Zakładu Geochronologii i Badań Izotopowych Środowiska). Prof. Andrzej Zastawny zaangażował się wtedy mocno w rozbudowę aparatury pomiarowej (nowe konstrukcje liczników proporcjonalnych i osłon antykoincydencyjnych oraz budowę nowej aparatury elektronicznej do rejestracji wyników i kontroli pracy liczników). Praca naukowa prof. Zastawnego koncentrowała się na zagadnieniach jonizacji gazów i wyładowaniach w gazach, w szczególności w warunkach jakie występują w licznikach proporcjonalnych wypełnionych CO₂ ze spalania próbek obiektów datowanych metodą ¹⁴C. W 1972 publikuje rozprawę habilitacyjną „Przyklejanie termicznych elektronów do molekuł tlenu w liczniku proporcjonalnym z C0₂ + 0₂” i w 1973 Rada Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej nadaje mu stopień doktora habilitowanego nauk fizycznych. Badania zawarte w pracy habilitacyjnej były rozwinięciem wcześniejszych badań prowadzonych jeszcze w okresie zatrudnienia w Politechnice Gdańskiej. 3 publikacje Profesora dotyczące zjawisk jonizacji i zjawisk towarzyszących w licznikach proporcjonalnych ukazały się w międzynarodowych czasopismach naukowych i są w jego dorobku najczęściej cytowane – łącznie 87 razy. Jednym z najszerzej w świecie docenianych dokonań Profesora było wyprowadzenie i weryfikacja empiryczna nowej formuły wyznaczania tzw. wzmocnienia gazowego w licznikach proporcjonalnych. Wzór Zastawnego – Zastawny formula:

jest znany wszystkim zajmującym się zjawiskami elektronowymi w gazach.

Prof. Andrzej Zastawny angażował się nie tylko w rozwój Laboratorium Radiowęglowego – pod jego kierunkiem zakończyli przewody doktorskie prof. Mieczysław F. Pazdur, prof. Anna Pazdur, prof. Adam Walanus, ale też Instytutu Fizyki. Objął w 1975 roku kierownictwo Zespołu Fizyki Ciała Stałego w Katowicach gdzie wprowadził nowe kierunki badań oraz wypromował na stopień doktora dr hab. Krystynę Kobylańską-Szkaradek oraz dr Ewę Berdowską. Funkcję kierownika Zespołu FCS pełnił do 1984 roku.

W latach 1984 – 1990 wrócił w pewnym sensie do Laboratorium Radiowęglowego, obejmując w tym czasie kierownictwo Zakładu Zastosowań Radioizotopów, którego częścią było wtedy Laboratorium. Również zmianie uległa tematyka zainteresowań naukowych Profesora, który zajął się opracowaniem konstrukcji i teorii działania ostrzowych liczników proporcjonalnych do pomiarów bardzo niskich radioaktywności niewielkich próbek ciał stałych. Podjął wtedy próbę wyznaczenia stałej zaniku ⁸⁷Rb. Licznik ostrzowy (i liczniki dwuostrzowy) znalazł też zastosowanie do pomiarów aktywności ołowiu i pozwolił na wykrycie zjawiska spontanicznej egzoemisji elektronów z powierzchni czystego ołowiu oraz zjawiska migracji radioaktywnych domieszek w ołowiu do powierzchni swobodnej metalu.

W latach 1981 – 1997 oraz 2002 – 2006 pełnił funkcję Dyrektora Instytutu Fizyki, a w latach 1987 – 1996 był członkiem Senatu Politechniki Śląskiej, przy czym w ostatniej kadencji był przewodniczącym senackiej komisji budżetowej.

Z innych ważniejszych funkcji wybieralnych na wymienienie zasługują członkostwo Komitetu Fizyki PAN, przewodniczenie Komisji Nauczania Fizyki w Uczelniach Technicznych ZG Polskiego Towarzystwa Fizycznego oraz członkostwo Komisji Nazewnictwa Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Włączył się także czynnie w proces reformy szkolnictwa wyższego będąc ekspertem Komisji Akredytacyjnej Uczelni Technicznych oraz członkiem zespołu oceniającego KAUT.

W końcowym okresie kariery akademickiej jeszcze raz zmienił przedmiot badań, który można umieścić w ramach fizyki środowiska albo dokładniej fizyki atmosfery. Zajął się problematyką bilansu energetycznego Ziemi i opublikował cytowane w literaturze światowej 2 publikacje na ten temat.

W liczbach dorobek akademicki Profesora Andrzeja Zastawnego przedstawia się następująco:

• Podręczniki i skrypty – 3
• Artykuły w czasopismach naukowych o obiegu międzynarodowym – 40
• Artykuły w innych czasopismach naukowych – 21
• Artykuły przeglądowe – 11
• Recenzje prac doktorskich – 14
• Recenzje prac habilitacyjnych - 11
• Recenzje dorobku w postępowaniu o nadanie tytułu naukowego lub stanowiska profesora – 6
• Prof. Andrzej Zastawny był autorem 3 patentów na wynalazki w zakresie elektroniki.

Dorobek i zasługi prof. Andrzeja Zastawnego były doceniane w środowisku naukowym i wielokrotnie otrzymał nagrody Rektora, Ministra. Oprócz tego przyznano my Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Medal Zasłużonemu dla Politechniki Śląskiej.